آیا خط اعتباری می‌تواند جانشین وام بانکی شود؟
بورسان : احسان خاندوزی -وزیر امور اقتصادی و دارایی- در روز سه‌شنبه در صحبت‌هایی گفته «مقررات، بانک‌ها را می‌ترساند و آنها راغب هستند که تسهیلات بدهند و وثیقه بگیرند، اما آنچه ما نیاز داریم خط اعتباری است که هزینه‌ها را بسیار کاهش می‌دهد و این اتفاق یک تغییر پارادایم است که باید راجع به آن بیشتر صحبت کنیم». اما خط اعتباری در دنیا چیست و آیا می‌تواند جایگزینی برای انواع وام‌های بانکی باشد؟
دریافت تسهیلات از طریق خط اعتباری چیست؟
روش دریافت اعتبار از طریق خط اعتباری (line of credit) یک روش منعطف قرض‌گرفتن از نهادهای مالی -معمولا بانک‌ها- است. شاخص‌ترین ویژگی خط اعتباری این است که لازم نیست مبلغ قرض را کامل و در ابتدای کار دریافت کرد. خط‌های اعتباری یک حداکثر مبلغ مجاز دارند که فرد هر زمان که خواست تا آن سقف تعیین‌شده می‌تواند از آنها برداشت کند.
برای نمونه، یک بنگاه اقتصادی فکر می‌کند ممکن است در یک ماه صد میلیون تومان پول کم بیاورد. بعد از گرفتن یک خط اعتباری با این مبلغ، ممکن است کسری در واقعیت کمتر از این شود و در نتیجه بنگاه مثلا فقط ۲۰ میلیون تومان از صد میلیون تومان را خرج کند. بر این اساس بهره‌ای که باید پرداخت کند صرفاً بر اساس همین مقدار خرج‌شده خواهد بود.در ادامه و در ماه‌های بعد باز هم کارگاه خواهد توانست به اندازه باقی مبلغ اعتبار، یعنی ۸۰ میلیون تومان، قرض بگیرد.
نکته مهم دیگر این است که اگر بنگاه اصل و سود پولی را که خرج کرده بدهد، مثلاً آن ۲۰ میلیون را کاملاً تسویه کند، باز هم می‌تواند به اندازه ۱۰۰ میلیون تومان قرض بگیرد. بنابراین در عمل این خط اعتباری معمولاً انقضایی ندارد و از این نظر، هزینه چندباره درخواست وام حذف می‌شود. ممکن است با گرفتن یک خط اعتباری، مدت‌ها نیازهای استقراض یک فرد یا بنگاه برطرف شود. البته طبیعتاً اگر معیار ارزیابی بانک مانند رتبه اعتباری مشتری نزول کند، ممکن است بانک دیگر از طریق آن خط اعتباری به آن مشتری قرض ندهد.
نکته دیگر راجع به خط اعتباری این است که محل استفاده آن -بر خلاف وام که مثلاً برای مسکن، خودرو و غیره است- تعیین نمی‌شود. مشتری خط اعتباری می‌تواند یک فرد باشد، یک خانوار مالک مسکن (که ارزش این مسکن به نوعی ضامن برای بانک تبدیل می‌شود) یا یک بنگاه اقتصادی.
چالش‌های راه اندازی خط اعتباری در ایران
برای خط اعتباری وقتی امکان دریافت وثیقه نباشد، نرخ‌های بهره بالاتر و مقدار قرض‌دادن کمتر می‌شود. بنابراین باید دید این روش چقدر می‌تواند در واقعیت جانشین ساختار «وثیقه‌محور» فعلی شود؟ شاید برای نوعی تسهیلات به افراد کم‌درآمد یا تسهیلات دانشجویی در مبالغ کم بتوان بدون وثیقه و تضمین خاصی از این روش بهره برد اما به‌ویژه برای مبالغ چشمگیر، شاید همان روش دریافت وام امکان بیشتری داشته باشد.
برای بنگاه‌های اقتصادی، ارزش بازاری بنگاه و رتبه‌ی اعتباری‌ش نزد نظام بانکی می‌تواند معیاری برای بانک باشد و شاید لزوم استفاده از وثیقه را کاهش دهد. اما برای اشخاص دریافت‌کننده که وثیقه‌ای ندارند، تنها معیار ممکن می‌تواند سابقه رتبه‌ی اعتباری نزد بانک باشد. از آنجا که فعلاً در ایران، چنین ساختاری داخل نظام بانکی برقرار نیست، پیاده‌سازی گسترده‌ی خط اعتباری چندان ممکن به نظر نمی‌رسد و ریسک‌های زیادی می‌تواند برای نظام بانکی به همراه آورد. باید به خاطر آورد که در ایران هنوز کارت اعتباری (credit card) نتوانسته توسعه پیدا کند که دلیل آن هم همین ضعف اعتبارسنجی یکپارچه است.
تفاوت آخر این که در دنیا نرخ‌های بهره خط اعتباری بیشتر از وام‌هاست اما کارمزد آن کمتر است. ضمناً نرخ بهره خط اعتباری می‌تواند متغیر باشد و در نتیجه با تغییر شرایط اقتصادی، به‌روز شود.
به طور خلاصه تفاوت‌های اصلی وام بانکی و خط اعتباری را می‌توان در این جدول خلاصه کرد:
تفاوت‌های اصلی وام بانکی و خط اعتباری
به عنوان جمع‌بندی می‌توان گفت خط اعتباری نکاتی مثبت و منفی نسبت به وام دارد و افراد مطابق با نیازشان می‌توانند استفاده از هر کدام را ترجیح دهند؛ طبیعتاً رواج این روش در نظام بانکی، حداقل دست افراد را برای قرض‌گرفتن از بانک بازتر می‌کند. طبق برنامه‌های اولویت‌داری که پیش از اخذ رأی اعتماد مجلس معرفی شده بودند، خاندوزی خواهان افزایش تأمین مالی بنگاه‌ها از طریق بازار سرمایه است.
با صحبت امروز وزیر جدید اقتصاد به نظر می‌رسد در کنار این موضوع، او برای تغییر روش‌های تأمین مالی بانکی هم ایده‌هایی دارد. اما لااقل فعلاً بدون وجود پیشنیازهای مهمی از جمله نظام اعتبارسنجی گسترده و یکپارچه در نظام بانکی، ایده‌ی مطرح‌شده چندان شدنی به نظر نمی‌رسد و در صورت اجرا ریسک‌های مهمی می‌تواند به همراه داشته باشد.
