آیا نرخ سود بین بانکی به زیر 18 درصد می‌رود؟

بورسان: در روزها و هفته‌های گذشته شاهد کاهش پی در پی نرخ بهره بازار بین بانکی بوده‌ایم به طوریکه نرخ سود در این بازار از حدود 20 درصد در ابتدای سال حالا در مرز 18 درصد قرار گرفته است.
از جمله مهم‌ترین دلایلی که کاهش نرخ بهره بین بانکی را در سه ماهه اول توضیح می‌دهد گفته رئیس سابق بانک مرکزی مبنی بر افزایش سقف تنخواه دولت بر اساس بودجه 1400 بوده است که منجر به افزایش پایه پولی و در نتیجه کاهش نرخ بهره بین بانکی شده است.
با این حال به نظر می‌رسد منابع دیگری نیز بر افزایش پول در بازار بین بانکی بوده‌اند که از جمله آن می‌توان به سیاست‌های بانک مرکزی در مورد کنترل بانک‌ها و موسسات مالی باشد.
اما در پاسخ به این سوال که آیا نرخ سود ممکن است به زیر 18 درصد برسد باید گفت: به نظر نمی‌رسد بانک مرکزی تمایلی به پایین رفتن نرخ بهره به زیر 18 درصد داشته باشد؛ چرا که در هفته‌های اخیر توافق بازخرید معکوس را با نرخ 18 درصد انجام داده‌ است و عملا کف نرخ بهره بازار بین بانکی را بر همین اساس بسته است.
در ادامه به مهم‌ترین منابع افزایش پایه پولی در سه ماهه اول می‌پردازیم و تغییرات نرخ‌ها در بازار بین بانکی را نیز بررسی خواهیم کرد.
سقف تنخواه گردان بانک مرکزی برای 1400چقدر است؟
بر اساس ماده 1 قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت، میزان تنخواه گردان خزانه حداکثر تا سه درصد بودجه عمومی دولت تعیین می‌شود. با توجه به اینکه بودجه 1400 با افزایش سقف شدیدی مواجه شده و معمولا در فصل بهار نیز درآمدهای دولت اندک است، لذا تخمین زده می‌شود که با توجه به سقف دوم بودجه 1400 (حدود 1200 هزار میلیارد تومان)، دولت مبلغ 36 هزار میلیارد تومان (ه.م.ت) و با توجه به سقف اول بودجه مبلغ 28 ه.م.ت از محل حساب خود نزد تنخواه بانک مرکزی برداشت کرده باشد. دولت تا انتهای سال فرصت بازگشت آن را خواهد داشت.
با این حال، بنا بر قانون بودجه 1400 موارد دیگری همچون وقوع خشکسالی، صندوق بیمه کشاورزان و… نیز وجود دارد که دولت می‌تواند از محل خزانه بانک مرکزی استفاده کند. اما سوال اصلی این است که آیا این مقدار تنخواه‌گردان امکان کاهش نرخ بهره بین بانکی از حدود 20 درصد به حدود 18 درصد را دارد یا خیر؟ متاسفانه برای پاسخ به چنین سوالی داده کافی موجود نیست و نمی‌توان نظر قطعی داد، اما می‌توان به نکات دیگری نیز توجه کرد که می‌تواند گره‌گشای پاسخ به کاهش نرخ بهره بین بانکی باشد.
رشد پایه پولی با مدیریت بانک‌ها و موسسات مالی؟
بر اساس بند م تبصره 5 ماده واحده قانون بودجه 1400، به منظور اجرای سیاست پولی و مدیریت نرخ‌های سود و مهار بلندمدت نقدینگی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران بدهی بانک‌ها و موسسات اعتباری شامل خط اعتباری و اضافه برداشت را توثیق به اوراق مالی اسلامی منتشر شده دولت نماید.
با این حال، بدهی ایجاد شده بابت ساماندهی بانک‌ها و موسسات اعتباری و خطوط اعتباری تکلیفی با مصوبه شورای پول و اعتبار از شمول این بند مستثنی است.
در نتیجه، بالقوه امکان دارد بخشی از کاهش نرخ بهره بین بانکی به دلیل پایه پولی ایجاد شده برای مدیریت و ساماندهی بانک‌ها و موسسات اعتباری باشد. ‌چنین فرضیه‌ای هنگامی معنا می‌دهد که در هفته‌های منتهی به 31 خرداد ماه، معاملات جالبی در بازار بین بانکی اتفاق افتاد.
حمایت مستحکم نرخ بهره بین بانکی در 18 درصد
در هفته منتهی به 31 خرداد ماه 4 بانک در هفت نوبت 10.71 هزار میلیارد تومان اقدام به اعتبار گیری قاعده‌مند (در خواست وجه از بانک مرکزی در سقف نرخ بهره دالان عملیات بازار باز یعنی 22 درصد) کرده‌اند. در این مورد سوالی که وجود دارد این است که اگر میزان نقدینگی در بازار بین بانکی اضافه عرضه دارد چرا چهار بانک مذکور اقدام به اعتبارگیری از بانک مرکزی داشته‌اند و در بازار بین بانکی اقدام به قرض‌گیری نکرده‌اند در حالی که نرخ بهره بازار بین بانکی کمتر از سقف دالان نرخ بهره است؟
این امر می‌تواند ناشی از ریسک بالای این بانک‌ها باشد که احتمالا کسی در بازار بین بانکی به آن‌ها قرض نداده است. در نتیجه احتمالا ما در بازار بین بانکی شاهد عملیات بانک مرکزی در جهت ساماندهی برخی بانک‌ها نیز هستیم که از این محل نیز می‌تواند پایه پولی رشد کند. چنان که حسن روحانی نیز در یکی از سخنان خود یک از محل‌های افزایش پایه پولی را مدیریت و ساماندهی بانک‌ها اعلام کرده بود.
تغییرات نرخ سود بانکی از ابتدای سال 1400
با این حال به نظر می‌رسد بانک مرکزی در بازار بین بانکی حضوری فعالانه دارد و با استفاده از توافق ریپو و ریپوی معکوس، علاوه بر سقف و کف دالان نرخ بهره که 14 و 22 درصد است، کنترل بازار بین بانکی را در دست دارد به نحوی که با جذب 24 هزار میلیارد تومان از پول بازار بین بانکی در چند هفته اخیر در قالب توافق ریپوی معکوس (چیزی شبیه سپرده‌گذاری کوتاه مدت بانک‌ها نزد بانک مرکزی) با نرخ 18 درصد اجازه کاهش نرخ به کمتر از 18 درصد را نخواهد داد.
همانطور که درنمودار فوق مشاهده می‌کنیم، بانک مرکزی با اجرای عملیات توافق ریپوی معکوس عملا کف نرخ بهره بازار بین بانکی را با همین ارقام بسته است و این سیگنال را می‌دهد که می‌تواند بخشی از اضافه مازاد پول در بازار بین بانکی را با همین نرخ جذب خود کند.